چگونه می‌توانیم برای معلولین و افراد سالخورده، یک ویلای راحت و مفرح بسازیم؟ ۷ اصل فراگیر یا Universal، بدیهی‌ترین چارچوب عملی در زمینه طراحی ویلا برای معلولین و سالمندان به شمار می‌روند. تنها پس از رعایت این اصول پایه، می‌توانیم با توجه به دسته‌بندی ساکنان ویلا (سالمند یا کم‌توان) به جزئیات بیشتر طرح بپردازیم. البته هنگام طراحی خانه برای سالمندان و معلولین ضمن حفظ کامل ایمنی، نباید از امکانات تفریحی غافل شویم.
دسترسی سریع
۷ اصل یونیورسال که در ادامه توضیح داده می‌شوند، تصویر کلی و ضروری از اصول اولیه جهت طراحی ویلا برای معلولین و سالمندان را به دست می‌دهند. به‌جز این اصول کلی، ضوابط طراحی برای معلولین و سالمندان، با وجود برخی اشتراکات، تفاوت‌هایی نیز خواهند داشت. مهم‌ترین ضوابط طراحی برای معلولین شامل فضای هماهنگ با ویلچر به‌ویژه ورودی، عرض درب پهن، طراحی داخلی ویلا به‌طور باز و خلوت و توجه ویژه به امکانات آشپزخانه می‌شوند.
هنگام طراحی برای معلولین باید به ایمنی سرویس بهداشتی و حمام، تنظیم ارتفاع کمدها و محوطه سازی ایمن نیز توجه کنیم. از سوی دیگر، هنگام طراحی خانه برای سالمندان، سه اصل ایمنی، راحتی و دسترسی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. تضاد رنگ‌ها، نورپردازی صحیح و نگهداری و تعمیرات ویژه، از دیگر نکات اختصاصی طراحی ویلا برای سالمندان هستند.
۷ اصل طراحی فراگیر یا Universal Design در سال ۱۹۹۷ توسط گروهی از معماران و دیگر متخصصان به رهبری رونالد میس در دانشگاه کارولینای شمالی NCSU ابداع شدند. این اصول می‌توانند در فرآیند طراحی ویلا برای معلولین مورداستفاده قرار گیرند. اصول طراحی فراگیر برای ارزیابی بناهایی که از پیش ساخته شده‌اند و نیز آموزش طراحان مناسب هستند.
طراحی ویلا باید برای همه افراد با توانایی‌های متفاوت در سطوح و کیفیت‌های مختلف قابل‌استفاده باشد. این یعنی ابزارهای استفاده از امکانات ویلا باید برای همه انواع کاربران فراهم شوند. برای مثال، درب ورودی اصلی باید حداقل ۹۰ سانتی‌متر عرض داشته باشد. بدین ترتیب، افرادی که از ابزارهای کمکی برای جابجایی بهره می‌گیرند، می‌توانند از آن عبور کنند. اصل اول، ۴ خط‌مشی مهم دارد:
توانایی‌های متفاوت افراد و نیز سلیقه‌های فردی باید در طراحی ویلا برای معلولین لحاظ شوند. افراد باید بتوانند چند روش مختلف را برای استفاده از یک نوع امکانات بخصوص به کار بگیرند. برای مثال، شاید برای برخی افراد لازم باشد که با توجه به توانایی‌شان، در کنار درب بایستند تا بتوانند آن را به‌راحتی باز کنند. همچنین ممکن است ترجیح دهند که به طریق متفاوتی از درب عبور کنند. در این مورد خاص، می‌توانیم فضای اضافی لازم را در کناره‌های درب فراهم کنیم.
خط مشی‌های اصل دوم شامل موارد زیر می‌شوند:
کاربر هرگز نباید برای استفاده از تجهیزات ویلا به تجربه، دانش یا مهارت‌های زبانی خاص و ویژه‌ای نیاز داشته باشد. طراحی ویلا برای معلولین باید به‌راحتی قابل‌درک باشد. برای مثال، کاربران باید به‌راحتی پی ببرند که درب ورودی کجا است. خط مشی‌های این اصل در ۵ مورد خلاصه می‌شوند:
اطلاعات لازم درباره نحوه طراحی ویلا برای معلولین و نحوه استفاده از امکانات ویلا باید به‌طور موثر به کاربران انتقال یابد. این اطلاعات باید برای کاربران با هر شرایط فیزیکی یا هرگونه دشواری شنیداری، دیداری و غیره قابل‌دسترسی و درک باشند. ضوابط طراحی برای معلولین در اصل ۴ فقط شامل علائم و تابلوهای متنی نمی‌شود. بلکه به‌عنوان‌مثال، رنگ‌بندی کاشی‌های پشت سینک جهت تمایز دادن می‌تواند به گونه دیگری انجام گیرد. مهم‌ترین خط‌مشی‌های اصل چهارم، شامل ۵ مورد می‌شوند:
هنگام استفاده از طراحی ویلا برای معلولین و دیگر افراد، مخاطرات احتمالی باید به حداقل برسند. همچنین پیامدهای نامطلوب کارهای حادثه‌خیز یا حوادث ناخواسته داخل ویلا باید در کم‌خطرترین حالت ممکن باشند. این مسئله علاوه بر معلولین، هنگام طراحی خانه برای سالمندان نیز اهمیت بالایی دارد. برای مثال، کف سرویس بهداشتی نباید لیز باشد و شیر دوش حتما باید جهت کنترل دستی، به دستگیره مناسب مجهز شود. ۴ خط‌مشی ضروری بر اصل ۵ یعنی تاب‌آوری خطا، حکم‌فرما هستند:
افراد باید بتوانند با کمترین زحمت و خستگی، به‌طور موثر و راحت از امکانات ویلا بهره ببرند. برای مثال، بهتر است شیرهای دستشویی، دارای حسگر و بدون نیاز به لمس باشند و چراغ‌های محوطه با حسگر حرکتی فعال شوند. ۴ مولفه این اصل عبارت‌اند از:
لازم است اندازه و فضای کافی جهت دسترسی، حرکت، دست‌یابی و استفاده کاربران از امکانات فراهم باشد. این شرایط باید برای همه کاربران با هر اندازه بدن، حالت بدن و توانایی فراهم شود. برای مثال، ارتفاع سینک سرویس بهداشتی برای همه ساکنان تناسب پیدا کند یا سینک با قابلیت تنظیم ارتفاع را خریداری کنیم. ضوابط طراحی برای معلولین در اصل ۷ شامل ۴ خط‌مشی زیر هستند:
بیشتر معلولان، با ویلچر جابجا می‌شوند. بنابراین، طراحی ویلا باید مطابق با الزامات حرکت با ویلچر صورت گیرد. درواقع، طراحی ویلا برای معلولین نه‌تنها باید استفاده از فضای ویلا را برای آن‌ها تسهیل کند، بلکه باید امکان استفاده همه دوستان آن‌ها با سطوح توانایی مختلف را فراهم آورد. بهتر است طراحی خانه برای سالمندان، مادران بارور، کودکان و غیره نیز انجام شود تا همگی بتوانند در کنار کم‌توانان عزیز در این فضا روابط اجتماعی آسانی داشته باشند. ۹ نکته درباره ضوابط طراحی برای معلولین وجود دارد که قابل‌توجه خواهند بود.
نصب رمپ روبروی درب ورودی، یکی از ضروری‌ترین ضوابط طراحی برای معلولین به شمار می‌رود. بهتر است رمپ‌ها از همان ابتدا هنگام ساخت ویلا برای معلولین ساخته شوند. البته پس از ساخت نیز امکان خریداری و نصب انواع رمپ وجود خواهد داشت.
افراد دارای کم‌توانی‌های جسمی به فضای اضافی داخل درب‌ها و راهروها نیاز پیدا می‌کنند. عرض استاندارد چارچوب درب تقریبا برابر با ۸۲ سانتی‌متر است. گاه افزایش این عرض استاندارد جهت دسترسی بهتر افراد کم‌توان، لازم خواهد بود. همچنین با افزودن لولا، می‌توانیم امکان باز شدن کامل تمام قسمت‌های درب را جهت دسترسی معلولین ایجاد کنیم. استفاده از دستگیره‌های گوی مانند برای افراد کم‌توان دشوار می‌شود. دستگیره‌های اهرمی، بهتر قابل‌دسترسی هستند.
هرچه تعداد فضاهای ویلا کمتر و مساحت هر فضای یکپارچه بزرگ‌تر باشد، جابجایی افراد کم‌توان بهتر صورت می‌گیرد. همچنین در بیشتر فضاها، حداقل به یک شعاع باز ۵/۱ متری نیاز داریم. بدین ترتیب، افراد دارای ویلچر و واکر می‌توانند بدون برخورد به موانع مانند دیوار، یک چرخش ۳۶۰ درجه آسان انجام دهند.
فضاهای ذخیره‌سازی کم ارتفاع، مانند کابینت‌های پایین، در هر آشپزخانه‌ای یافت می‌شوند. کار با این فضاها برای افراد کم‌توان آسان‌تر است. بنابراین، ما باید هنگام طراحی ویلا برای معلولین، روی فضاهای پایینی آشپزخانه بیشتر تمرکز کنیم. اگر این فضاها جادارتر باشند و ساکنان نیز بیشتر اقلام و وسایل را در آن‌ها قرار دهند، دسترسی آسان‌تر خواهد بود. همچنین هنگام خرید لوازم آشپزخانه، باید به دنبال لوازمی باشیم که با استاندارد معلولین ADA آمریکا یا استانداردهای مشابه داخلی همخوانی داشته باشند.
ارتفاع کانتر یا پیشخوان آشپزخانه باید کوتاه‌تر شود تا همه افراد دارای ویلچر بتوانند به‌راحتی به سطح آن دست پیدا کنند. این مسئله درمورد سرویس‌های بهداشتی کانتردار نیز صدق می‌کند. طبق ضوابط طراحی برای معلولین، فضای خالی زیر سینک در آشپزخانه اهمیت دارد و باید وجود داشته باشد؛ زیرا به کمک این فضا، افراد دارای ویلچر، دسترسی بسیاری بهتری به شیر خواهند داشت.
ورودی حمام و سرویس بهداشتی، باید صاف و بدون پله طراحی شود. همچنین سیستم دفع آب می‌تواند به‌طور کانالی باشد. نصب نرده دورتادور یا روی قسمت‌های مهم دیوار به جابجایی بهتر افراد کم‌توان کمک خواهد کرد. همچنین تهیه نیمکت و صندلی ایمن داخل سرویس بهداشتی ضرورت دارد.
نصب بالابر روی پله‌ها، امکان دسترسی افراد کم‌توان به طبقات مختلف ویلا را فراهم خواهد کرد. بهترین جنس کف برای افراد کم‌توان، چوب سخت است؛ زیرا امکان لیز خوردن یا افتادن روی آن بسیار کمتر است. البته چوب سخت از نظر قیمت کمی گران تمام می‌شود. به‌جای آن، می‌توانیم لمینت یا کاشی مناسب نیز تهیه کنیم.
قفسه و میله‌های کمد در حالت عادی به‌سختی از روی ویلچر قابل‌دسترسی هستند. ارتفاع قفسه‌ها و میله باید به‌طور ویژه برای افراد دارای ویلچر کاهش یابد.
معمولا کف حیاط ویلاها با چمن، سنگ فرش و آجر ساخته می‌شود. این متریال رایج، اصلا برای جابجایی با وسایل کمکی مانند ویلچر و واکر مناسب نیستند و احتمال صدمه و جراحت را بالا می‌برند. توصیه می‌شود جنس کف محوطه ویلا در بخش‌های پررفت و آمد محوطه از جنس چوب یا بتن باشند.
رمپ در نواحی مختلف داخل و بیرون ویلا با شیب معقول، بسیار کمک‌کننده خواهد بود. هر جا کاشی نصب می‌شود، جنس کاشی‌ها باید ضد لیز خوردن باشد. نور محیطی و پراکنده، مستقیم به چشم نمی‌زند و دید افراد کم‌توان را افزایش می‌دهد. درنتیجه، احتمال خطر را پایین می‌آورد. لوازم خانگی ویلا بهتر است به‌طور خلوت چیده شوند تا فضا باز باشد و جابجایی افراد ساده‌تر شود. حرکت از یک فضا تا فضای دیگر باید با شیب ملایمی صورت گیرد تا جابجایی آسان‌تری داشته باشیم.
لازم است ارتفاع میزها، صندلی‌ها و تخت خواب با ویلچر تطبیق پیدا کند. اگر لوازمی مانند کولر، چراغ‌ها و غیره به کنترل از راه دور مجهز باشند، کار را برای افراد کم‌توان آسان می‌کنند. اقدامات امنیتی شامل زنگ‌های هشدار، دوربین و آیفون باید به‌طور ویژه‌تری برای معلولان مورد توجه قرار گیرند.
طراحی خانه برای سالمندان از برخی جنبه‌ها با ضوابط طراحی برای معلولین شباهت دارد. بنابراین، برخی از اصول طراحی ویلا برای معلولین، برای سالمندان نیز قابل‌استفاده خواهند بود. بااین‌حال، در مورد طراحی خانه برای سالمندان، معمولا روی سه اصل مهم تاکید می‌شود: ایمنی، دسترسی و راحتی.
ریسک زمین خوردن یا جراحت دیدن برای سالمندان در محیط ویلا باید به حداقل برسد. برای مثال، کف‌های غیر لیز، نور کافی و میله و نرده داخل حمام جزء مهم‌ترین جنبه‌های ایمنی خانه سالمندان به شمار می‌روند.
طراحی ویلا باید با توجه به نیاز و توانایی سالمندان برای جابجایی بین فضاهای مختلف صورت گیرد. برای مثال، کلیدها و پریزها باید در نزدیکی محل نشستن یا ایستادن رایج سالمندان قرار گیرند. همچنین فضاهای ضروری مانند آشپزخانه و سرویس بهداشتی باید به سرعت قابل‌دسترسی باشند.
امکان استفاده آسان از امکانات ویلا بدون زحمت اضافی باید برای سالمندان فراهم باشد. البته این مورد هنگام طراحی ویلا برای معلولین نیز صدق می‌کند، بااین‌حال، این مسئله در مورد سالمندان چشمگیرتر است. همچنین هنگام طراحی خانه برای سالمندان، باید تاکید بیشتری روی فضاهای استراحت، گفت‌وگو و فضاهای مرتبط با احساسات آن‌ها داشته باشیم.
نحوه طراحی ویلا، تاثیر چشمگیری بر ایمنی، راحتی و عدم وابستگی افراد مسن‌تر می‌گذارد. افراد ممکن است با بالا رفتن سن در توانایی‌های حرکتی، دیداری و شنوایی یا شناخت ذهنی به مشکل بربخورند. مشکلات این‌چنینی سبب می‌شود تا دیگر نتوانند مانند گذشته در خانه‌هایشان به‌راحتی حرکت کنند و از امکانات منزل بهره ببرند. طراحی خانه برای سالمندان فقط ساخت یک مسکن یا پناهگاه نیست. ما باید سلامت جسمی و روحی این عزیزان را در نظر بگیریم و به شرافت انسانی، خودمختاری و ارتباطات اجتماعی آن‌ها توجه کنیم.
افراد باید بتوانند به‌طور ایمن، بدون وابستگی و به‌راحتی با هر سن، درآمد یا سطح توانایی در ویلایشان زندگی و معاشرت کنند. مفهوم طراحی خانه برای سالمندان، به‌طور خاص به چالش‌های زندگی افراد سالخورده می‌پردازد. طبق این مفهوم، همه تغییرات جسمی، حسی و ادراکی افراد مسن باید هنگام طراحی ویلا لحاظ شوند. سازمان بهداشت جهانی یا WHO، افرادی را که ۶۵ سال یا بیشتر دارند، به‌عنوان سالمند دسته‌بندی می‌کند. البته سالمندی یک فرایند است و نمی‌توان زمان آغاز آن را به‌طورقطع تعیین کرد.
چند راهبرد کلی برای طراحی فضاهای مختلف در ویلا مطابق با شرایط سالمندان وجود دارد:
طرح و نقشه
در طراحی نقشه ویلا، باید جابجایی آسان را در نظر داشته باشیم. طرح‌های باز و بدون مانع، معمولا بهتر هستند. مانند آنچه درمورد طراحی ویلا برای معلولین گفته شد، ملاحظات حرکت ویلچر در مورد سالمندان نیز صدق می‌کند.
نورپردازی
توانایی دیداری انسان با بالا رفتن سن کاهش می‌یابد. بنابراین، میزان کافی از نور طبیعی و در وهله بعد نور مصنوعی سرتاسر ویلا، در طراحی خانه برای سالمندان اهمیت دارد و مسئله مرگ و زندگی به شمار می‌رود.
سرویس بهداشتی
احتمال لیز خوردن و افتادن سالمندان در سرویس‌های بهداشتی بسیار بالا است؛ دقیقا شبیه به آنچه در ضوابط طراحی برای معلولین نیز وجود داشت. تجهیزاتی مانند میله و کاشی‌های ضد لیز می‌توانند به کاهش این احتمال کمک کنند. استفاده از دوش سرپایی به‌جای وان در حمام، احتمال زمین خوردن را کاهش می‌دهد.
آشپزخانه
لوازم پرکاربرد آشپزخانه باید در نزدیک‌ترین و قابل‌دسترس‌ترین موقعیت ممکن قرار گیرند. دستگیره‌های اهرمی، قفسه‌های آسان‌بازشو و دکمه‌های قابل‌فهم روی لوازم برقی آشپزخانه، از ملاحظات کاربردی هستند.
درست مانند ضوابط طراحی ویلا برای معلولین، در مورد سالمندان نیز ورودی درب‌ها و چارچوب‌ها نباید برآمدگی یا پله داشته باشد.
فضای کافی پیرامون هر اسباب منزل، جهت استفاده ایمن و صحیح از آن باید در نظر گرفته شود.
رنگ دیوارها، کف‌ها و کانترها باید تضاد کافی با محیط پیرامون و با بخش‌های گوناگون داشته باشد. بدین ترتیب، افراد با توانایی دیداری ضعیف به راحتی به وجود اجزا پی خواهند برد.
نگهداری ویلا برای افراد مسن، تنها به تعمیرات فنی و تمیزی محیط محدود نمی‌شود. یکی از اقدامات لازم دیگر در این زمینه، بررسی تجهیزات ایمنی ویلا به‌طور منظم است. برای مثال، میله‌های دستی، ریل‌های ایمنی و رمپ‌ها باید به طور منظم چک شوند. عملکرد چراغ‌ها، زنگ‌های هشدار و غیره نیز باید مرتبا در طراحی خانه برای سالمندان موردبررسی قرار گیرد. موانع موجود در مسیرهای بیرونی و محوطه ویلا باید همیشه بررسی و برداشته شوند. مرتب‌سازی باغ‌ها و چمنزارها نیز جهت اطمینان از ایمنی آن‌ها ضروری خواهد بود.
با بررسی ۳ نمونه طراحی ویلا تی اکستنشن، Cachalotes و آنمانت، بهتر به ضوابط طراحی برای معلولین در پروژه‌های واقعی پی خواهیم برد.
یکی از ساکنان این ویلا که به کم‌توانی جسمی دچار بود، از معماران گروه OFIS خواست تا یک بنای قابل‌دسترسی اضافی در کنار ساختمان اصلی بسازند. همه سطوح ساختمان جدید با شیب مناسب طراحی شدند و دسترسی ویلچر برای همه فضاها در نظر گرفته شد. البته امکانات دیگری مانند پارکینگ دوچرخه و تراس برای همه اعضای خانواده طراحی شد. روکش‌های چوبی سیاه کاج و شیشه‌های پانورامیک T شکل، سبک معماری مدرن ویلا را به رخ می‌کشند.
در این خانه ویلایی، از بتن و چوب بسیار استفاده شده است. بدین ترتیب، احتمال خطر برای افراد دارای کم‌توانی‌های جسمی کاهش می‌یابد. در این طراحی ویلا برای معلولین و نقشه آن، امکان چرخش با شعاع بزرگ در نظر گرفته شده است. همچنین رمپ‌هایی در قسمت ورودی وجود دارند و اتاق‌خواب نیز در طبقه اول ساخته شد.
ترکیب شگفت‌انگیز از فرم‌های مکعبی به سبک معماری معاصر و روکش آجری سنتی، ویژگی جالب این ویلا به شمار می‌رود. همچنین اقداماتی چون عایق‌کاری پیشرفته، هوابندی و بازیابی حرارت، جهت کاهش انتشار CO2 در این پروژه نصب شده‌اند. جدیدترین ضوابط طراحی برای معلولین نیز در ویلای هاوس آنمانت دیده می‌شوند. سرویس بهداشتی و اتاق‌خواب با دسترسی آسان در طبقه اول برای استفاده افراد کم‌توان تنها یکی از این ضوابط هستند.
ضوابط طراحی برای معلولین و سالمندان بسیار هستند. البته هنگام طراحی ویلا برای معلولین شاید چهار مورد، کلیدی‌تر باشند: وجود رمپ، فضای باز، عرض درب پهن و بالابر پله. طراحی خانه برای سالمندان نیز سه اصل مهم دارد: ایمنی، دسترسی و راحتی. طراحی ویلا برای معلولین ابتدا با رعایت اصول طراحی فراگیر (Universal) و سپس با پرداختن به جزئیات صورت می‌گیرد.
معماری داخلی ساختمان تجاری نقش اساسی در ایجاد فضایی کاربردی و جذاب دارد. فضاهای تجاری…
تاکید بر کیفیت به جای کمیت کار، سبب افزایش آزادی و انعطاف‌پذیری در محیط‌های اداری…
معماری داخلی دفتر کار اگر به شکل حرفه‌ای انجام شود، مزایای متعددی مانند تقویت همکاری…
اتاق ناهار خوری برای ما فضای جذابی است زیرا اعضای خانواده هر روز در ساعات…
در طراحی این میز و صندلی عملکرد و زیبایی به خوبی با یکدیگر تلفیق شده…
