اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار

ساده‌انگارانه است اگر بخواهیم نورپردازی دفتر کار را فقط روشن کردن محیط برای دیدن اشیا بدانیم. چراکه اگر نورپردازی فضای اداری اصولی انجام نگیرد، اثر منفی بر راندمان کاری خواهد گذاشت.

همچنین سلامت کارمندان و ایمنی در محیط کار، به نحوه نورپردازی فضای اداری بستگی زیادی دارند. بنابراین لازم است اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار حتما رعایت شوند. البته پیچیدگی و اهمیت نورپردازی فراتر از موارد ذکرشده است.

اهمیت نورپردازی در دفتر کار

انسان‌ها ۸۵ درصد از اطلاعات محیط بیرون را از طریق حس بینایی دریافت می‌کنند. بنابراین اهمیت نور در محیط انسان بسیار بیشتر از صدا و حس لامسه است. چشم، ارتباط نزدیکی با مغز انسان دارد و ارتباطات بین این دو بسیار سریع روی می‌دهند. در واقع، چشم تاثیر بالایی بر درک انسان از محیط می‌گذارد. از طرف دیگر، نورپردازی می‌تواند یک فضا را به‌کل دگرگون کند.

اگر به محیطی پر از نور گرم، رنگارنگ و آرامش‌بخش وارد شوید، فورا حس آسایش عمیقی به شما دست می‌دهد. اما فرض کنید به محیطی با مهتابی‌های سرد و نور زننده وارد شده‌اید. در این موقعیت، شاید از اضطراب حتی دندان‌هایتان را به هم بفشارید.

نورپردازی اصولی، سرعت و دقت بیشتری به فرآیند انجام کارها خواهد بخشید. رعایت اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار، خستگی چشم، سردرد و اضطراب را در کارمندان پایین می‌آورد.

در نتیجه، کارمندان بهتر بر کارشان تمرکز خواهند کرد، شب‌ها راحت‌تر می‌خوابند و روز بعد با انرژی کامل باز خواهند گشت. ضمنا هر چه نورپردازی زیباتر باشد، محیط رنگ و بوی صمیمی‌تری به خود می‌گیرد. این امر کمک خواهد کرد تا کارمندان آسان‌تر با یکدیگر ارتباط سالم برقرار کنند. آنگاه روحیه کار تیمی و نتیجه کار، بهبود خواهد یافت.

مهم ترین اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار

کارمندان بیشتر وقت زندگی‌ خود را در دفتر کار می‌گذرانند، پس باید نورپردازی‌ دفتر بی‌نقص باشد. نور بر ارگونومی (چگونگی ارتباط انسان و فضای کار) به ‌شدت اثرگذار می‌باشد. لازم است با رعایت برخی اصول، هماهنگی بین نوع فضای کار و نحوه نورپردازی آن به وجود آید.

بررسی پلان و طراحی دفتر کار

بسیاری از افراد تصور می‌کنند خرید لوازم نورپردازی، نخستین گام برای نورپردازی فضای اداری است. اما صبر کنید، یک مرحله مهم جا افتاده است. اگر می‌خواهید همه اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار اجرا شود، همیشه اول باید پلان دفتر کار را بررسی کنید. پلان یا نقشه دفتر کار دیدگاهی کلی از اتاق‌های ساختمان، ارتباطشان به هم و اندازه فضاها به دست می‌دهد.

بدون بررسی پلان، چینش نورها هرگز هماهنگی لازم را نخواهد داشت. هماهنگ نبودن نورها درست به همان اندازه آسیب‌زا است که توجه نکردن به کیفیت هنگام خرید لوازم روشنایی.

تعیین نور سقف

نگران‌کننده‌ترین مسئله در میان اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار همین نور سقف است. نور سقف مهم‌ترین منبع نور برای کارمندان و اثرگذارترین نور روی آن‌ها محسوب می‌شود. نخست آنکه لامپ های سقفی باید آن‌قدر متعدد و روشن باشند که هیچ کجای فضای دفتر کم‌نور نماند؛ اما نه آن‌قدر روشن که چشم کارمندان را بزنند.

دوم آنکه جهتشان نباید مستقیم به چشم کارمندان بخورد، به‌جز برخی چراغ های کمکی کم‌نور یا چراغ‌هایی که نور را پراکنده می‌کنند و مستقیم نیستند. اگر روشنایی منبع نور سقفی خیلی زیاد است، آن را مستقیما بالای میز کارمند نگذارید. همچنین می‌توانید با خرید قاب مهتابی یا لامپ، جهت نور را تنظیم کنید.

استفاده از نور طبیعی

ثابت شده است که هر چه نور طبیعی (آفتاب) بیشتری در فضای کار استفاده شود، راندمان کارکنان بالاتر می‌رود. استفاده از نور طبیعی، مصرف برق را نیز کاهش می‌دهد. بنابراین همیشه نخست، بیشترین استفاده را از نور طبیعی کنید و سپس به سراغ نور مصنوعی بروید.

جهت نور طبیعی هرگز نباید چشم کارمندان را بزند. از همان مرحله طراحی پلان دفتر کار باید به این موضوع توجه داشت. اما پس از ساخت نیز با رعایت اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار می‌توان به این هدف دست یافت.

برای مثال، موقعیت و جهت میز کارمندان را می‌توان به ‌دور از تابش مستقیم آفتاب تعیین کرد. اگر به‌ناچار میزهای کارمندان تا حدودی تحت تابش بیش ‌از حد نور طبیعی باشند، آنگاه استفاده از پرده‌های قابل تنظیم، یک راهکار عالی است. از سوی دیگر، می‌توان با استفاده پنل‌های خورشیدی بخشی از برق دفتر را تامین کرد.

تعادل بین نور طبیعی و مصنوعی

به دلیل پیچیدگی دفاتر مدرن، شاید امکان استفاده از نور طبیعی در همه‌جای فضای دفتر کار نباشد. در این صورت، بهتر است نور مصنوعی ما بیشترین شباهت را به نور طبیعی داشته باشد. حرارت رنگ نور مصنوعی می‌بایست با این هدف تعیین شود. متخصصان نورپردازی می‌گویند بهترین میزان حرارت رنگ نور ۵ هزار تا ۷ هزار کلوین است.

در روزهای تاریک سال مانند زمستان، خوب است که شدت نور داخل دفتر را افزایش دهید. این‌گونه می‌توانید انرژی کارمندان داخل دفتر را بالا نگه دارید. روشن بودن فضا در روز را جزء اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار دانسته‌اند، زیرا ساعت زیستی بدن را تنظیم خواهد کرد و از اختلال خواب جلوگیری می‌کند.

تفاوت نورپردازی فضاهای مختلف در دفتر کار

اتاق‌های گفتگو یا کنفرانس باید دارای نور محیطی باشند؛ نوری که غیرمستقیم و بازتابی است، کم نیست اما نسبت به فضاهای فعالیت کاری کمتر است. زیرا در این اتاق‌ها کار زیادی روی میز انجام نمی‌شود. در فضاهایی که نوشتن روی کاغذ یا خواندن متن زیاد انجام می‌شود، نور باید روشن و مستقیم باشد. البته اگر کارمند بیشتر با رایانه کار می‌کند، باید از نور محیطی (روشن ولی غیرمستقیم) استفاده کرد. چراکه صفحه رایانه به ‌خودی‌ خود به چشم او فشار می‌آورد و نباید نور مستقیم دیگری به چشمش بخورد.

نورهای گرم و روشن که مبتنی بر نور سفید هستند، کارمندان را بیدار و پرانرژی نگه می‌دارند. بنابراین برای فضای اصلی کار مناسب‌تر هستند. از سوی دیگر، نورهای کم‌توان و سرد خواب‌آور و آرامش‌بخش‌ هستند. از این نورها در اتاق‌های استراحت، پذیرایی‌ها یا اتاق‌های ملاقات خصوصی استفاده کنید. البته این نورها برای فضای پذیرش مهمان، غذاخوری و نشیمن‌های دفتر نیز مناسب‌ هستند. بهترین حرارت رنگ نور در این فضاها برابر با ۲۷۰۰ کلوین است.

توجه به سایه‌ها و خلاها

هر جا نور هست، سایه هم هست. یکی از اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار حذف سایه‌ها است. همواره لابه‌لای نورهای دفتر کار بگردید و ببینید کجا تاریک‌تر است. همان‌جا نورهای تکمیلی نصب کنید، به‌ویژه در فضای اصلی کار که حساس‌تر است. حواستان به جهت نور باشد تا میزان سایه روشن درست شود.

همچنین می‌توانید از نورپردازی اصلاحی استفاده کنید. یعنی کنار قسمت‌هایی که نور زیاد است، لامپ های بسیار روشن بگذارید تا اثرش خنثی شود. نورپردازی اصلاحی راهی برای ایجاد هماهنگی بین انواع نور داخل دفتر است، از نور طبیعی گرفته، تا لامپ های دفتر و نور صفحات مانیتور. بدین ترتیب از ایجاد خستگی و عارضه‌های چشمی جلوگیری می‌شود.

قابلیت تنظیم نور

ضروری است که بتوانیم نور دفتر را در صورت نیاز، کم ‌و زیاد کنیم. مثلا ممکن است زمان استراحت عصرگاهی کارمندان فرا برسد. در این زمان لازم است که شدت نور کم شود و امکان آسایش برای آن‌ها فراهم گردد.

اگر کارمندان شب‌کار داریم، باید بتوانیم نور داخل را روی رنگ گرم‌تر نگه داریم. زیرا رنگ نور مانیتور، آبی و سرد است و نور محیط باید آن را خنثی کند. بدین منظور می‌توانیم کلیدهای مختلف برای هر دسته از نورهای دفتر کار در نظر بگیریم یا می‌توانیم لامپ دیجیتال قابل تنظیم بخریم.

استفاده از نور مخصوص ازجمله اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار است که نباید از قلم انداخت. این‌ها نورهایی هستند که دقیقا مناسب برای وظایف کاری یک کارمند طراحی شده‌اند. کارمند می‌تواند این نورها را در مواقع نیاز روشن یا خاموش کند. همچنین می‌توان از انواع چراغ رومیزی مانند چراغ مطالعه در محیط کار بهره برد.

استفاده از لامپ های ال ای دی (LED)

امروزه بسیاری از ادارات از لامپ های فلورسنت یا همان لامپ های مهتابی قدیمی استفاده می‌کنند. زیرا ارزان‌تر هستند. اما این لامپ‌ها می‌توانند اثر منفی بر سلامت کارمندان بگذارند. مهتابی‌ها نورشان بیش ‌از حد زیاد است و کارمندانی را که چشم حساس یا میگرن دارند، آزار خواهند داد.

اگر انسان برای مدت طولانی در معرض نور لامپ های فلورسنت قرار گیرد، خوابش مختل خواهد شد و دچار خستگی مفرط می‌شود. همچنین مهتابی‌ها فضای دفتر کار را گرم می‌کنند؛ به‌ویژه در مورد دفترهای کوچک، این مسئله مشکل‌ساز خواهد شد.

لامپ های فلورسنت گاه سروصدای زیادی هم ایجاد می‌کنند. وقتی تعداد لامپ‌ها و صدایشان بالا برود، واقعا آزاردهنده خواهند شد. همچنین لامپ های قدیمی‌تر به دلیل ایجاد حرارت می‌توانند محیط دفتر کار را گرم کنند. اما لامپ ال ای دی چنین مشکلاتی را ندارد. در ضمن، مصرف برقش بسیار کم‌تر است و هزینه برق دفتر کار را پایین می‌آورد.

توجه به شاخص لامپ

همان‌طور که می‌دانید، نور می‌تواند رنگ اشیا را تا حدودی متفاوت جلوه دهد. خوب است هنگام نورپردازی دفتر کار، حتما به شاخص تجسم رنگ (CRI) منبع نور توجه کنید. هرچه این شاخص مطلوب‌تر باشد، منبع نور، محیط و اشیا را واقعی‌تر نشان خواهد داد. همچنین ثابت کرده‌اند که هرچه شاخص تجسم رنگ یک منبع نور بهتر باشد، فشار کمتری به چشمان انسان می‌آید. بهترین میزان CRI را بین ۸۵ تا ۹۰ عنوان کرده‌اند.

شاخص بعدی، لوکس (lux) نام دارد. لوکس عبارت است از میزان روشنایی در واحد سطح. یعنی یک منبع نور با فاصله معین از یک سطح (مثلا یک مترمربع از کف دفتر) چقدر می‌تواند آن را روشن کند. مقدار لوکس هم به شدت نور منبع و هم به فاصله آن از محل موردنظر بستگی دارد. حداقل مقدار لوکس در دفتر کار می‌بایست برابر با ۵۰۰ باشد.

اصول زیبایی شناسی

اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار را نباید صرفا محدود به کاربرد حرفه‌ای یا سلامت دانست. نور نقش مهمی در زیبایی نیز ایفا می‌کند. اگر می‌خواهید اعتبار برندتان را بالا ببرید، نورپردازی باید جلوه اصیلی به فضای دفتر کار بدهد. لامپ‌های ال ای دی در رنگ‌ها و انواع مختلف موجود هستند. می‌توانید با قرار دادن انواع لامپ ال ای دی در گوشه و کنارها، استایل دفتر را به ‌دلخواه تغییر دهید.

سعی کنید نورپردازی‌تان چه از نظر رنگ و چه از نظر جهت، با دکوراسیون دفتر کار همخوانی داشته باشد. همچنین تا جای ممکن با لوگوی برند و تم کارتان هماهنگ طراحی شود. این کار بیشتر بستگی به خلاقیت مسئول طراحی نور دفتر کار دارد. برای مثال، می‌توانید از لوستری استفاده کنید که رنگش مطابق با لوگوی برند شما است یا در راهروها، نورهای رنگی مطابق با تم فعالیت‌هایتان قرار دهید.

مشارکت با کارمندان 

همیشه باید نظر کارکنان را در مورد اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار پرسید. شاید شدت نوری که طراح مناسب دانسته است، از نظر کارکنان بیش‌ از حد زیاد یا بیش ‌از حد کم باشد. شاید هم برخی کارکنان دارای شرایط جسمی خاصی هستند که باید شدت نور برای آن‌ها تغییر داده شود. مانند افرادی که ضعف بینایی دارند یا دچار سردرد مزمن هستند.

در غیر این صورت، نخواهند توانست به ‌خوبی فعالیت کنند. می‌توان هر چند وقت یک بار با پرسشنامه نظر کارمندان را پرسید.

نورپردازی ایمنی

برخی از اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار را هرگز نباید نادیده گرفت. مانند تابلوهای ایمنی، تابلوهای راهنمایی جهات، تابلوهای ورود و خروج ساختمان و مواردی از این قبیل. این‌ها باید جایی قرار گیرند که بیشترین دید را از نقاط مختلف دفتر کار داشته باشند. همچنین همیشه باید روشن بمانند، حتی در مواقعی که برق دفتر قطع شده است.

می‌توان آن‌ها را به برق اضطراری متصل نمود یا تابلوهای خروج و ورود و ایمنی را که قابلیت روشنایی با باتری و به ‌صورت شارژی دارند، به کار برد. جهت حفظ امنیت، روشن کردن محوطه خارج از دفتر و ساختمان آن را نیز هرگز فراموش نکنید، به‌ویژه برای درب اصلی و پشتی و محوطه پارکینگ.

توجه به قوانین نورپردازی دفتر کار

هر کشوری قوانین مخصوص به خودش را برای نورپردازی دفتر کار دارد. برای مثال، طبق قوانین لازم است حداقل روشنایی محیط کار تامین باشد. مقدار حداقل روشنایی بر اساس موقعیت دفتر کار، اندازه آن و غیره در قوانین تعیین می‌شود. حواستان باشد که هنگام خلاقیت به خرج دادن، قوانین نورپردازی دفتر کار در ایران را زیر پا نگذارید. 

جمع‌بندی

حداکثر استفاده از نور طبیعی، در میان اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار از همه مهم‌تر است. نکته دوم آن می‌باشد که نور مصنوعی برای کارمندان آزاردهنده نباشد، یعنی جهت مستقیم نداشته و زیاد پرنور یا کم‌نور نباشد. هنگام نورپردازی فضای اداری می‌بایست توجه ویژه‌ای به جنبه‌های ایمنی داشت. تابلوهای ایمنی همگی باید دائما روشن باشند. توجه به پلان و طراحی دفتر کار، خرید لامپ LED، زیبایی و نظرسنجی از کارمندان نیز از دیگر اصول نورپردازی در طراحی دفتر کار هستند.

تحریریه دکوبوم